Hoe XR een nieuwe cultuur van liefde bouwt

Extinction Rebellion (XR), de nieuwe klimaatbeweging, is regelmatig in het nieuws. Meestal omdat ze een weg blokkeren, zichzelf vastlijmen aan het hoofdkantoor van een multinational of een kleurrijke parade houden. Met deze creatieve, disruptieve en vreedzame acties wil XR de aandacht vestigen op de klimaat- en ecologische crisis. Maar XR doet ook iets dat minder zichtbaar is in de media, maar stiekem nog radicaler dan jezelf vastlijmen aan een gebouw. Ze bouwen een nieuwe cultuur waarin zorg en liefde voor elkaar én de planeet centraal staan.

De eerste keer dat ik meedeed aan een actie van Extinction Rebellion, een wegblokkade in Amsterdam afgelopen voorjaar, was ik best zenuwachtig. Ik had nog nooit in mijn leven een burgerlijk ongehoorzame actie gedaan. En ook al is XR een geweldloze beweging ik verwachtte toch harde activisten aan te treffen. Het tegenovergestelde bleek waar. Ik trof een vrolijke, vriendelijke en liefdevolle groep mensen. Alles werd van tevoren helder uitgelegd. Je kan kiezen of je wel of niet gearresteerd wil worden, er is een buddy-systeem en een heldere rolverdeling. Kortom het voelde niet alleen veilig maar ook liefdevol.

Tijdens de actie checkte iedereen regelmatig bij elkaar hoe het ging. Eten en drinken werden gedeeld en als iemand heftige emoties ervoer dan werd daar op een rustige en liefdevolle manier ruimte voor gemaakt. Het viel niet alleen mij op maar ook de journalist van het Parool die mee was. Toen ik aan hem vroeg wat hij van de actie vond zei hij dat het zo mooi vond dat we echt voor elkaar zorgden. Ik ontdekte al snel dat iedereen dit zo consequent doet bij XR omdat het in de cultuur van de beweging zit. Ze noemen het een regeneratieve cultuur met grote aandacht voor wellbeing.

In de voorbereiding op de grote XR actieweek in oktober 2019 besloot ik me verder te verdiepen in deze regeneratieve cultuur. Er zijn binnen XR cirkels en rollen die zich specifiek hiermee bezig houden. Ik volgde twee trainingen over wellbeing en leerde simpele en doeltreffende manieren om mede-rebellen te ondersteunen. Bijvoorbeeld over hoe je een briefing opent door in te checken bij iedereen en ruimte te maken voor wat er speelt. We leerden ook een mini-meditatie leiden die gaat over de hulpbronnen waar mensen steun uit kunnen halen (bv. een geliefde, een boom, de reden dat ze meedoen aan zo’n actie). Totaal niet ideologisch maar wel heel doeltreffend. We leerden ook Geweldloze Communicatie tactieken over hoe je kan omgaan met de emoties van omstanders die soms geïrriteerd, boos of zelfs agressief zijn. Hoe blijf je rustig en geaard, laat je de ander zijn emoties ventileren en rond je de interactie op een veilige manier af. Er is dus ook veel compassie voor mensen die het niet met XR eens zijn.

Het was een goede voorbereiding. En iedereen die meedoet aan zo’n actie heeft een Affinity Group van 4 tot 12 mensen die je kent en die veilig en vertrouwd voor je zijn. Maar hoe het daadwerkelijk verloopt als je met duizend klimaatactivisten de Stadhouderskade bezet dat bleef natuurlijk de vraag. We wisten allemaal niet precies wat we moesten verwachten. Op de dag zelf bleek de politie voor een harde strategie gekozen te hebben. De Stadhouderskade stond vol met ME-busjes, paarden en helikopters. Om 05.30 stonden we met honderden activisten tegenover een dreigende politiemacht die bovendien de hele infrastructuur voor de blokkade in beslag had genomen (ook al het eten en drinken!).

Trouw aan de XR principes bleef de sfeer er goed inzitten. Er werden liederen ingezet, tentjes werden uitgeklapt en iedereen zorgde voor elkaar met de middelen die er wel waren. Ik was van tevoren van plan om in de blokkade te blijven, maar ontdekte al snel dat het vanwege persoonlijke redenen te heftig voor me was tegenover zo’n politiemacht. Gelukkig leert de regeneratieve cultuur van XR je dus ook om goed voor jezelf te zorgen. Ik kon nog uit de blokkade en besloot om mezelf nuttig te gaan maken bij het Arrestee Support team. Ik volgde een briefing en spendeerde de rest van de dag met het zelf briefen van mensen die vervolgens op politiestations vrijgelaten XR rebels gingen ondersteunen. Een van de prachtige zorg structuren binnen XR!

De rebellen van XR worden niet alleen gesteund door elkaar, maar ook door familie, vrienden en organisaties om de beweging heen. Ik had nooit verwacht dat mijn hele omgeving enthousiast zou zijn over klimaatactivisten die zich vrijwillig laten oppakken. Maar iedereen steunt ons. Mijn moeder appte dat het hele verpleeghuis waar ze werkt meeleefde met ons. Mijn broertje en zusje deden mee aan support demo’s van de blokkade. Mijn ene schoonmoeder stond bij een politiestation Rebellen op te vangen. Mijn andere schoonmoeder werd vanuit een support demo door de politie de blokkade in gedreven en besloot om te blijven. Aan het einde van de dag werd ze bestuurlijk verplaatst samen met haar zoon.

Met mijn twee schoonmoeders!

Vrijwel iedereen die ik ken steunt dus deze beweging. En dat zijn echt niet allemaal activisten. Toen er op woensdag een ruimte nodig was waar mensen konden opladen, appte ik een vriendin met een yogastudio. Ze stelde spontaan de lessen en de sauna van haar studio twee dagen gratis open voor XR Rebellen. En zij is niet de enige. De briefings en activiteiten van XR vinden plaats op prachtige locaties in Amsterdam van organisaties én bedrijven die XR een warm hart toedragen. En als mijn vriend en ik op zoek zijn naar materialen voor acties, dan krijgen we die spontaan uit het hele land. Een yogavriendin gaf ons 2 tentjes om mee te nemen in de blokkade. De tante van mijn vriend bakte een hele tas vol veganistische heerlijkheden die zijn oom naar Amsterdam kwam brengen.

Kortom zorg en liefde voor elkaar en de aarde staan centraal binnen XR. En dat is bijzonder om mee te maken. Bij veel activistische bewegingen ontstaat op den duur een harde cultuur omdat je continue aan het strijden bent tegen harde systemen. Gelukkig is hier het laatste decennium steeds meer verandering in gekomen. Veel van de liefdevolle cultuur structuren die XR gebruikt zijn ontstaan in anti-racisme bewegingen zoals Black Lives Matter. Dankzij deze inspiratie wordt ook bij XR actief gewerkt aan een cultuur van herstel en rust, zodat het een duurzame beweging is en mensen een open hart houden. Natuurlijk is er ook veel stress tijdens acties. Maar dat gaat niet ten koste van de samenwerking of doelen van de beweging. En er wordt continue geleerd en nieuwe dingen bedacht. Zo maakten we tijdens de actieweek een nieuwe cirkel: het XR therapeuten team dat trauma-stress-release en persoonlijke ondersteuning biedt bij heftige ervaringen.

Niet alles gaat goed binnen de cultuur van XR. Internationaal gezien wordt er terecht kritiek geleverd over de onwetendheid wat betreft racisme binnen XR. Wat cru is, juist omdat de oprichters van XR veel van hun inspiratie uit niet-witte activistische bewegingen hebben gehaald. Maar XR bestaat momenteel nog overwegend uit witte mensen. En aangezien we zijn opgegroeid in een inherent racistische cultuur gaan daar dingen mis. Vaak betreft dit de omgang met de politie. XR rebellen willen graag benadrukken dat ze tegen het systeem zijn en niet tegen individuen, dus zingen of spreken ze vaak positief over de politie. Daarbij vergeten of negeren ze dat er veel andere groepen zijn die systematisch worden onderdrukt en mishandeld door diezelfde politie. Zo lieten XR rebellen in Engeland een bedankbriefje achter op een politiestation waar eerder 3 mensen van kleur zijn overleden in de cel. Gelukkig zijn er ook veel XR rebellen die luisteren naar deze kritiek en actief werken aan manieren om anti-racisme en sociale rechtvaardigheid in de beweging te verankeren. XR onderneemt ook acties om inheemse bewegingen en bewegingen uit het globale zuiden te ondersteunen die al honderden jaren strijden voor ecologische en sociale klimaatrechtvaardigheid. Het moge duidelijk zijn dat XR alleen een lange-termijn toekomst heeft als anti-racisme en sociale rechtvaardigheid in het DNA van de beweging komt.

Als XR in de media komt dan zijn vaak de blokkades te zien en de mensen die worden gearresteerd door de politie. Dit wordt gezien als mediageniek en dat is ook een van de redenen dat XR kiest voor deze tactiek. Maar het is belangrijk om ook te zien dat XR letterlijk een nieuwe cultuur aan het uitvinden is. Stiekem is dat namelijk nog veel radicaler. Die cultuur gaat over zorg en liefde voor elkaar én de planeet. Over luisteren naar je lichaam en je emoties. Over het leren van ervaringen en acties. En over het heruitvinden van democratische besluitvorming. Waar ik het meeste hoop uit haal is dat Extinction Rebellion letterlijk doet wat het zegt: een eerlijke en duurzame samenleving creëren.

10 tips om jouw kind te leren over planten

Gisteren liep ik naar het huis van mijn ouders. Ik was net terug van een wandeling naar mijn favoriete boom. Voor me liep een meisje van een jaar of acht hand in hand met haar moeder. Ze waren aan het kletsen en ik ving door de wind een stukje van hun gesprek op. Het meisje was aan het praten over planten. 

“Je mag niet van planten eten toch mama?” “Dat klopt lieverd dat mag je nooit doen.” ………… 

“Je mag ook geen planten aanraken toch mama?” “Nou ja, dat kan soms wel”, probeerde de moeder te nuanceren…………

“Ik doe het niet” besloot het meisje. “En anders vraag ik van tevoren aan iemand of het mag.” …………

Au. Een kind dat nooit iets plukt uit de natuur. En twijfelt of ze planten überhaupt wel mag aanraken. We zijn nu zo’n 2 generaties lang opgegroeid in een wereld waarin we ons niet meer beseffen dat we diep verbonden zijn met de planten om ons heen. Planten zijn eng, want misschien giftig! Verder weten we er vrij weinig van en leren we onze kinderen er dus ook weinig over. 

Maar planten zijn nog steeds de basis van ons bestaan. Ze zorgen voor het merendeel van ons voedsel, kleding, bouwmateriaal en energie. Zonder planten bestaan we niet. Wat jij inademt is wat een boom uitademt en andersom. Geld is niet de motor van onze economie, planten zijn dat. Het is dus essentieel om onze kinderen liefde voor en kennis van planten bij te brengen. Want zonder zorg voor en herstel van de plantenwereld gaan we het niet redden als mensheid. De Zesde Massa Extinctie en Klimaatchaos zijn alleen te keren als we op een diep niveau beseffen dat wij verweven zijn met planten. Dat hun habitat ons habitat is. En gezonde ecosystemen dus onze eerste prioriteit zijn. Kinderen die geen plant durven aanraken, zullen zich ook minder snel getrokken voelen tot het herstellen van ecosystemen.

Maar hoe leer je je kinderen over planten als je zelf tot een generatie behoort die hier weinig van weet? Dat lijkt op het eerste gezicht misschien ingewikkeld, maar het is relatief simpel. Kennis van en liefde voor planten zitten in ons DNA. En zijn relatief makkelijk te heractiveren. Op een manier die bij jou en bij je kind past. Hieronder 10 bruikbare tips, bouw er vooral op een creatieve manier op verder! 

Eten. We doen het allemaal iedere dag. Weten jij en je kind waar jullie eten vandaan komt? Ga op ontdekkingstocht. Zoek een plaatje op van een plant die jullie vandaag eten. Ontdek wanneer je hem zaait en oogst. Ga mee naar de schooltuin. Neem een groente- en fruitpakket bij een CSA tuinderij en neem je kind mee naar het land. Hoe groeien agro-ecologische boeren voedsel? En hoe zorgen ze daarbij goed voor alle planten en dieren? Neem een kalender over seizoensgroenten en verbind wat je eet aan wat er groeit op dat moment.

Kruiden. De makkelijkste manier om je kind te leren over planten is koken met kruiden. Je kan zelf in je vensterbank of tuin verschillende kruidenplanten zetten. En die samen met je kind plukken en door het eten doen. Maak heerlijke kopjes thee en varieer met kruiden, ook als je kind ’s avonds buikpuin heeft of niet kan slapen. Zo leer je je kind dat planten ons kunnen helpen. Als je meer wil leren over producten maken met planten, volg dan eens een cursus of workshop en maak je eigen zalf, lippenbalsem, olie of EHBO producten. Het ruikt heerlijk en is vrij van chemicaliën, dus altijd gezonder voor je kind dan wat uit de winkel komt. 

Zelf planten groeien. De cyclus van zaadje naar plant is wonderlijk. In kleine bakjes kan je met je kind al veel zaaien. Zet het daarna buiten in een moestuinbak of kies voor dingen die je het hele jaar rond binnen kan doen. Je leert je kind op deze manier wat een zaadje allemaal nodig heeft (zonlicht, water, voedingstoffen, gezond bodemleven). En hoe je goed voor planten zorgt. Je kan zelfs lieve dingen tegen de planten zeggen, voor ze zingen of muziek voor ze spelen. Ook kamerplanten zijn een mooie manier om je kind te leren voor een plant te zorgen. Geef ze de verantwoordelijkheid voor het water geven en laat ze ook mee-bepalen waar in huis planten komen te staan. Een badkamer wordt bv. ineens veel mooier als er een plant in staat! 

Wilde planten. We kunnen plukken uit de natuur! Wat een paradijs. Natuurlijk is het spannend als je hier zelf weinig over weet. Maar er zijn simpele planten die iedereen kent en die je kan plukken met je kind (bv. bramen, paardenbloemen en madeliefjes). Wil je graag meer weten, doe een wildpluk wandeling samen met je kind! Je kan afspreken dat je kind alleen wild plukt als jij erbij bent. Of leer ze zelf planten herkennen en plukken. Kinderen zijn super slim en als je ze leert om zelf verantwoordelijkheid te nemen, dan kunnen ze veel meer dan je denkt (bekijk eens een filmpje van een wildernis school als je hier graag meer over wil weten). 

En giftige planten dan? Vertel je kind op een rustige en realistische manier wat niet eetbaar is en waar ze voor uit moeten kijken. Je mag alleen iets uit het wild eten als je zeker weet wat het is. Vertel ook dat giftige planten vaak in hele kleine hoeveelheden medicinaal zijn en de basis vormen van onze heling als we ziek zijn. Ook moderne medicijnen zijn gebaseerd op de wijsheid van planten. Planten zijn er dus niet op uit om ons te ‘vermoorden’. Ze zijn juiste onze vrienden en vragen alleen dat we met kennis en respect en liefde met ze omgaan. Neem je kind mee naar een expert als ze meer willen weten over planten als medicijnen. 

Gebruik je zintuigen! Planten kan je niet alleen eten. Je kan ze ook voelen, ruiken en horen. Ga met je kind op ontdekkingstocht. Hoe voelen verschillende soorten bladeren? Hoe ruikt de bloem die ze mooi vinden? En wat voor geluid hoor je als je ogen dicht doet? Luister naar de wind en de insecten. Vertel je kind hoe planten bestoven worden. Kijk naar de vlinders, de lieveheersbeestjes en de bijen en vertel ze dat ze allemaal bij de planten horen. Dat we geen gif moeten gebruiken omdat deze helpers van de planten anders doodgaan. Het is ook heel leuk om met je kind kleine hoeveelheden wilde bloemen te plukken. Daarmee voorkom je een hoop gif dat in de sierteelt wordt gebruikt!


Voedselbossen. We kunnen ook zelf eetbare bossen maken. Die zijn tegenwoordig overal in Nederland te vinden. Dit is een prachtige manier om je kind met veel verschillende eetbare soorten in aanraking te brengen. Er zijn namelijk meer dan 20.000 voor de mens eetbare planten op deze planeet. Daarvan gebruiken we in onze normale landbouw minder dan 20 soorten! Maar het kan ook anders. Voedselbossen hebben soms wel tot 400 soorten op éen plek. Je kan hier onder begeleiding rondlopen en meer leren over eetbare vruchten, noten en vaste planten. 

Bomen. Bomen zijn de basis van het leven op aarde. Ze maken zuurstof en regelen de watercyclus. Bomen zijn mooi, stevig en kunnen heel oud worden. Ze leren ons over de seizoenen en over het leven zelf. Het is dus fijn als je regelmatig met je kind contact maakt met bomen die jullie allebei mooi vinden. Kinderen vinden het heerlijk om in bomen te klimmen. Je kan ook een boom een knuffel geven, de boom het verhaal van je dag vertellen of je ogen dicht doen en mediteren. Deze dingen zijn voor kinderen vaak veel vanzelfsprekender dan voor ons volwassenen. Bomen kunnen steun geven, zeker als je kind ergens mee zit en dat moeilijk kwijt kan.

Verbinding. Vertel je kind ook over het wortelstelsel van bomen en de schimmels die daaraan groeien. Bomen staan in contact met het hele bos. Ze helpen elkaar en ondersteunen elkaar. Het bos is dus een grote familie. En wij zijn weer familie van de bomen. Ook andere planten praten met elkaar via allerlei signalen. En de meeste dieren op aarde leven in de bodem waar allerlei verbindingen in zijn. De hele natuur kan je zien als een world wide web. Daar kan je op verschillende manieren verbinding mee maken. Vertel verhalen. Speel met je intuïtie, raad eens de kleur van een bloem met je ogen dicht of luister naar wat de wind je vertelt. Verbind je met het web dat de hele wereld met elkaar verbindt.

Plant bomen, planten en bloemen met je kind in de tuin, de straat, een voedselbos of een klimaatbos. Leer ze dat zelfs als andere mensen de natuur kapot maken omdat ze niet meer voelen wat waar is, we altijd zelf bomen kunnen planten en de natuur kunnen helpen. Het is voor de kinderen van nu heel moeilijk om op te groeien in een tijd waarin zoveel plant- en diersoorten verloren gaat en de klimaatchaos steeds erger wordt. Dat is eng, dus wees daar eerlijk over op een manier die past bij de leeftijd van je kind. En laat daarna zien dat er zoveel is wat we samen kunnen doen. Een volgende generatie die houdt van al het leven op aarde, is de beste garantie die we hebben voor een gelukkige toekomst. 

European Ecovillage Conference 2019

Op een heuvel tien kilometer ten westen van Siena staat een prachtig Toscaans landhuis. Omringd door 80 hectare land met bossen, wijngaarden, olijvenbomen, weilanden en groentetuinen. Het is het domein van La Commune la Bagnaia, een ecologisch woon-werkgemeenschap die sinds 1979 bestaat. De 15 mensen die er wonen delen alles met elkaar, van hun inkomen tot het huis. De pijlers van de gemeenschap zijn ecologie, sociale rechtvaardigheid en vredeswerk. 

De entree van La Commune la Bagnaia

Deze week is La Bagnaia de locatie van de jaarlijkse European Ecovillage Conference. Er komen zo’n 500 mensen uit de hele wereld samen om met elkaar inspiratie en informatie uit te wisselen over ecologische woon-werkgemeenschappen. Daar zijn er honderden van in Europa en in allerlei soorten en maten. Ecogemeenschappen zijn ontstaan vanaf de jaren ’60 om alternatieve duurzame levenswijzen in de praktijk te brengen. Het zijn plekken waar wordt geëxperimenteerd met nieuwe manieren van leven op alle vlakken: sociaal, cultureel, ecologisch en economisch. 

De vrijwilligers van het Italiaanse ecovillage netwerk hebben La Bagnaia omgetoverd tot een prachtig festivalterrein. We kamperen onder de olijfbomen. Er is een prachtige eetplaats en een bar. Het weiland staat vol met tenten voor workshops. En er zijn composttoiletten en pipiponics. Kortom alles wat je nodig hebt om 500 mensen te hosten. De conferentie heeft een 4-daags programma met sprekers, workshops, meditaties en muziek. De thema’s zijn geïnspireerd door de pijlers van Bagnaia: ecologie, sociale rechtvaardigheid en vrede.

Eten met 500 mensen van lokale producten <3

Het is voor mij de tweede keer dat ik op de European Ecovillage Conference ben en het voelt direct vertrouwd. Mijn vriend is hier voor de eerste keer en vindt het ook meteen tof. Mensen hier zijn gewend om in gemeenschappen te leven. Ze zijn open, vrolijk en makkelijk benaderbaar. Je kan zonder enige moeite een leuk en diepgaand gesprek voeren met degene die toevallig naast je zit. En als je liever even rustig in jezelf keert dan wordt dat net zo gerespecteerd. Er is een gemeenschapsgevoel dat niet collectief is opgelegd, maar van nature ontstaat door hoe de mensen zijn. Dat is een mooie ervaring voor een westers stadskind.  

Iedere dag start met een panel van sprekers die met elkaar over een thema praten. De eerste dag zijn het sprekers van het Global Ecovillage Network (GEN) dat zich uitspreid over alle continenten. Ik ben diep onder de indruk van de vrouwen die op de moeilijkste plekken op aarde werken met de kracht van cultuur, ecologie en rechtvaardigheid. De pijn en het verdriet over wat we als mensen elkaar en de planeet aandoen zijn ook duidelijk voelbaar. Dit is geen plek om je kop in het zand te steken. Ik ben blij dat het steunen van inheemse gemeenschappen en werken in vluchtelingenkampen hoog op de agenda staan van GEN. En het is prachtig om te horen dat ook traditionele dorpen transformeren in eco-dorpen. Ik hoop dat de komende dagen nieuwe aanknopingspunten bieden over hoe we deze beweging met elkaar kunnen versterken.

GEN President Casa Latina Jennifer Trujillo deelt haar ervaringen.

De conferentie wil ook graag een spirituele bedding bieden. En geeft daarom stilte, bewustzijn, emotioneel werk, lichaamswerk en contact een belangrijke rol in het programma. Nu zijn dit in mijn ogen ook belangrijke pijlers. Maar ik vind de vorm waarin dit op deze conferenties wordt gedaan te dwingend en te zwaar leunen op New Age gedachtegoed. Sommige mensen varen goed bij onbekenden 5 minuten in de ogen kijken, diepe herinneringen delen of vragen welke wens je voor de ander kan vervullen. Maar voor anderen is dit een opdracht die om wat voor reden dan ook niet prettig voelt. Echte spiritualiteit en verbinding maakt ook daar juist ruimte voor. Hopelijk komt er in de toekomst dan ook een meer interreligieuze programmering met oefeningen uit verschillende tradities, inclusief het atheïsme.

Mijn vriend en ik volgen bewust meer politiek-maatschappelijke workshops over sociocratie (een prachtige nieuwe organisatievorm waar ik binnenkort meer over zal schrijven), wettelijke obstakels voor ecovillages, het ECOLISE netwerk voor duurzame initiatieven, agro-ecologie, vluchtelingen in Siena en voedseldemocratie. We ontmoeten veel interessante mensen en maken leuke nieuwe vrienden. Het Nederlandse Ecodorpen netwerk blijkt ook flink gegroeid. Lange tijd waren er geen echte ecodorpen in Nederland. Waarschijnlijk omdat de grond hier zo duur is en mensen vaak naar het buitenland gaan. Maar inmiddels zijn er 40 ecogemeenschappen (deels nog in oprichting) en een Ecodorpen Netwerk. We houden ook een mini-meeting met alle Nederlanders die er zijn, een mooie ervaring. 

Indrukwekkend is het panelgesprek over vrede met ervaringen van vredeswerkers uit Israel en Palestina. Een moedige jonge vrouw uit Kameroen vertelt haar verhaal over het verlammende effect van de burgeroorlog daar en welke activiteiten haar op de been houden. Het is mooi om te leren dat eco-netwerken ook in die omstandigheden een rol kunnen spelen. Op de dag over sociale rechtvaardigheid horen we verhalen van Italianen die met vluchtelingen werken en hoe zij omgaan met het facisme dat weer zo sterk opgekomen is. Ecogemeenschappen zijn bij uitstek geschikt om vluchtelingen op te nemen en Commune La Bagnaia doet dat ook. Mijns inziens liggen er ook grote kansen om vluchtelingenkampen te gaan inrichten aan de hand van principes uit de ecovillage beweging. 


Grafisch verslag van de dag over Ecologie

De dag over ecologie is intens. Ecovillages hebben ontzettend veel duurzame technologieën en ecologische oplossingen. En ze geven het begrip duurzaamheid lading door het aan vier pijlers te verbinden: ecologisch, sociaal, cultureel én economisch. Maar als er straks geen bijen meer zijn of het klimaat drastisch overhit dan is zelfvoorzienend leven ook niet meer mogelijk. De vraag is dus hoe we de juiste oplossingen op tijd in de bredere maatschappij krijgen zodat we de klimaat- en biodiversiteitscrisis kunnen keren. Daarvoor zijn bruggenbouwers en vertalers nodig met één been in de ecovillage beweging en één been in de bredere maatschappij. Gelukkig ontmoeten we daar een aantal van. En gaan we ook zelf nog actiever die rol vervullen. 

Kortom het is een inspirerende, vrolijke, diepgaande en confronterend conferentie. Het is duidelijk dat de wereld zich in een precaire toestand bevind. Maar andere manieren van leven zijn mogelijk. Ecovillages laten dat overduidelijk zien. Het zijn utopische experimenten die gewoon plaats vinden in de modder van het leven. Het is een aanrader om je daar ook zelf door te laten inspireren. In Nederland is Ecodorp Bergen een mooie plek om te bezoeken, bijvoorbeeld tijdens het festival op 21 en 22 september. Of ga een weekend overnachten in een Ger op de kleine gemeenschap Frijlan in Friesland. Ik ga in ieder geval beide doen komende maand! 

Sluitingsceremonie van de conferentie

Permacultuur paradijs in de praktijk

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Een leef- en ontwerpmethode die een overvloed aan voedsel geeft voor de mens en goed zorgt voor de bodem, het water en dierenleven. Een methode die in staat is om grote stukken gedegradeerd land te herstellen. Met principes waarmee we ook onze menselijke systemen kunnen herontwerpen. Een oplossing waar onze overhitte en verschraalde planeet dringend om vraagt. Het bestaat. En het heet permacultuur. Het is geen one-size-fits-all wondermiddel maar wel een praktische methode die iedereen met zijn voeten in de klei kan toepassen. En dat kán een paradijselijk effect hebben. 

Ecosystemen en inheemse gemeenschappen

Permacultuur is in de jaren ’70 ontwikkeld door Bill Mollison en David Holmgren aan de universiteit van Tasmanië (Australië). Het is een ontwerpmethode gebaseerd op de intelligentie van de natuur. Mollison en Holmgren bestudeerden natuurlijke ecosystemen en traditionele voedselproductie. Aan de hand daarvan ontwikkelden ze ontwerp-principes voor systemen die in menselijke behoeftes kunnen voorzien én de veerkracht van een natuurlijk ecosysteem hebben. Het resultaat kan men een “ontworpen ecosysteem” noemen. De methode bleek effectief te zijn en in staat om land gedegradeerd door verwoestijning en bodemerosie te herstellen. Permacultuur herstelt dus de natuur terwijl het ook voedsel, onderdak, water en bouwmateriaal levert voor de mens. 

Mollison en Holmgren creëerden een ‘Permaculture Design Course’ waarin iedereen de basis van de permacultuur methodologie kan leren om het daarna zelf toe te passen. Als een grassrootsbeweging verspreidde permacultuur zich razendsnel over de wereld. Pioniers gingen in hun specifieke omstandigheden aan de slag met permacultuur en vervolgens lesgeven en boeken schrijven over hun ervaringen. De focus kwam te liggen op landbouw en tuinieren, maar ook watersystemen, huizenbouw en sociale organisaties werden meegenomen. De sterke ethische en sociale basis van de permacultuur gaat over de relaties tussen mensen en de omgeving waar we deel van uitmaken. Permacultuur is ook onderdeel van activistische bewegingen zoals Transition Towns die een transitie willen bewerkstelligen naar een samenleving zonder fossiele brandstoffen. 

Grote kans dat je dankzij dit succes weleens hebt gehoord van permacultuur. Maar wat zijn nu die ontwerp-principes waarmee permacultuur de intelligentie en veerkracht van ecosystemen nabootst? Is het ook geschikt om toe te passen in jouw leven, ook als je geen boer of eco-hippie bent? En kunnen we permacultuur verder opschalen om haar impact nog groter te maken?

De principes van de permacultuur

Permacultuur is gebaseerd op drie ethische principes: zorg voor de aarde, zorg voor de mens en eerlijk delen. Zorg voor de aarde betekent goed zorgen voor de bodem, water, (wilde) planten en het dierenleven. Dus landbouw is altijd zonder gif en kunstmest. Grond wordt niet of nauwelijks geploegd, want dat verstoort de opbouw van de bodem. Biodiversiteit is de sleutel en al het leven wordt gerespecteerd. Ecosystemen en hun ontwikkeling staan centraal. De mens is natuurlijk ook onderdeel van het leven op aarde. Daarom is het tweede principe zorg voor de behoeftes van de mens aan voedsel, water, energie, bouwmateriaal, gezondheid, sociale relaties en ontspanning. Door dit te doen op een manier die ook goed is voor de aarde ontstaat er een win-win situatie. De behoeftes van de mens zorgen voor een rijker natuurlijk systeem dat op haar beurt weer meer overvloed levert voor de mens. Het derde ethische principe gaat over de overvloed of output van het systeem. Dat wordt eerlijk gedeeld tussen mensen onderling en met de dieren en planten. De opbrengsten van het systeem worden dus altijd geherinvesteerd in het systeem. 

Deze drie ethische principes vormen een stevige basis die voor een evenwichtige balans zorgen. Permacultuur gebruikt vervolgens een aantal ontwerp-principes om de verschillende functies en zones van een systeem in te richten en tot praktische oplossingen te komen. Vaak worden de 12 ontwerp-principes van David Holmgren gevolgd. Deze zijn (1) observeer en reageer, (2) vang energie en sla het op, (3) zorg voor opbrengst, (4) gebruik zelfregulering en feedback, (5) gebruik hernieuwbare grondstoffen en diensten, (6) werk in kringlopen en produceer geen afval, (7) ontwerp van natuurlijk patronen naar detail, (8) integreer verschillende functies, (9) gebruik kleine en trage oplossingen, (10) gebruik en waardeer diversiteit, (11) gebruik randen en waardeer het marginale, (12) reageer creatief op veranderingen.

De 3 ethische principes en 12 ontwerp-principes van David Holmgren

Deze principes laten zien dat er op verschillende niveaus en cycli wordt nagedacht en gehandeld. De ontwerp-principes leiden tot praktische oplossingen die ook telkens weer afgestemd worden op de feedback en veranderende omstandigheden. Dit maakt permacultuur-systemen zo intelligent en veerkrachtig. Natuurlijk zijn er meer onderdelen van de methodiek, maar deze basis geeft een goede inkijk in hoe er gedacht en gehandeld wordt in de permacultuur. 

Permacultuur in de praktijk

Permacultuur wordt op dit moment het meest toegepast in de landbouw en tuinieren. Zowel op het platteland als in de stad bestaan permacultuur plekken in alle soorten en maten. Denk daarbij aan professionele tuinderijen, voedselbossen, buurttuinen, ecologische woon-werkgemeenschappen en achtertuinen. Je kan met permacultuur een systeem ontwerpen met verschillende functies. Een siertuin die goed is voor insecten en waarin mensen kunnen ontspannen kan je net zo goed met permacultuur ontwerpen als een eetbare tuin die veel voedsel levert voor de mens. Het is maar net welke functies je kiest en belangrijk vindt. Ook als je dus niet per se je eigen voedsel wilt verbouwen, kan je nog steeds permacultuur toepassen. 

In ecologische woon-werkgemeenschappen worden vaak ook de aspecten van permacultuur toegepast die gaan over huizenbouw, watersystemen en sociale organisaties. Dat levert prachtige nieuwe levenswijzen op. Zo bouwden permacultuurdesigners Simon & Jasmine Dale in Wales een plot dat de paradijselijke mogelijkheden van permacultuur laat zien. Van een arm en overbegraasd weiland maakten ze een rijk ecosysteem vol voedsel, bouwmateriaal, waterkringlopen en wilde planten en dieren.

Het eerste huis van Simon & Jasmine op Lammas Ecovillage in Wales

De permacultuur-methode is ook geschikt om op jouw levenssituatie los te laten als je gewoon in de stad woont en een ‘normale’ baan hebt. Je kan aan de hand van de permacultuur-principes kijken hoe je omgaat met voedsel, energie, water, spullen, afval en sociale relaties. Vervolgens kan je hier veranderingen in maken om jouw levensstijl natuurlijker te laten functioneren. Dit is een bekrachtigende en creatieve manier van duurzaam leven. Het geeft je praktische handvaten en verbindt je met je natuurlijke en sociale omgeving. Dit levert veel meer geluk en vervulling op dan alleen maar commerciële duurzame producten kopen. Je maakt slimmer gebruik van wat er al is en ook leert om meer buiten het geldsysteem om te denken. Je ziet jezelf niet meer als consument met een portemonnee maar als een levend en actief deel van de natuur.

Permacultuur in de landbouw

Permacultuur wordt ook in de professionele landbouw toegepast. Principes uit de permacultuur zijn te vinden in verschillende agro-ecologische landbouwvormen. Dit komt deels doordat permacultuur gebaseerd is op kleinschalige traditionele landbouw. En deels omdat ecologische landbouwvormen ook weer zijn beïnvloed door de opkomst van permacultuur. Er zijn tuinderijen en boerderijen die heel bewust zijn ontworpen vanuit de permacultuur methodologie. Deze pioniers creëren vaak hun eigen afzetmarkten en hanteren creatieve verdienmodellen. Permacultuur levert namelijk veel voedsel, maar wel op een andere manier dan de gangbare landbouw. Er zijn geen monoculturen met één veld van duizenden aardappels. Er zijn polyculturen met veel verschillende gewassen, waaronder vaste eetbare planten. Het is dus veel minder geschikt om in een supermarkt systeem te commercialiseren. Veel permacultuur-tuinders kiezen voor een CSA model waarbij particulieren een jaarabonnement nemen en iedere week komen oogsten van de tuin. Ook restaurants en lokale natuurvoedingswinkels zijn een belangrijke afzetmarkt. 

Permacultuurtuinderij de Voedselketen van Alex Schreiner & Linder van den Heerik

Professionele permacultuur tuinderijen zijn belangrijk om te laten zien dat we ook zonder gif, bestrijdingsmiddelen, kunstmest en machines veel voedsel kunnen verbouwen. Natuurlijk werken deze systemen anders. Ze vereisen meer kennis en menselijke arbeid. Ze zijn moeilijker te commercialiseren. Dat is een voordeel omdat permacultuur daardoor ongeschikt is voor greenwashing, winstmaximalisatie past simpelweg niet in het systeem. Maar het is ook een nadeel omdat permacultuur hierdoor minder bekend is bij veel mensen. Permacultuur opereert meer als een stille revolutie onder de rader. Maar als we als collectief op tijd inzien dat we moeten overschakelen naar nieuwe economische systemen dan kunnen permacultuur-tuinderijen en voedselboslandschappen zelfs de backbone van onze samenleving worden. 

Een oeroude en nieuwe manier van leven

Wellicht denk je nu: dit kan toch niet waar zijn. Als we in een natuurlijk paradijs kunnen leven dat in al onze behoeftes voorziet, waarom doen we dat dan niet? Het antwoord op deze vraag is natuurlijk dat we dit honderduizenden jaren lang wel hebben gedaan. Inheemse culturen hebben duurzame en evenwichtige levenswijzen ontwikkelt waarmee ze in hun behoeftes kunnen voorzien zonder de aarde te schaden. Natuurlijk hadden ook zij een effect op hun omgeving en verplaatsten ze zich soms. Maar grootschalige vernietiging van ecosystemen is pas begonnen met hoogtechnologische landbouwsamenlevingen. Dit ging enige duizenden jaren in een gematigd tempo. Maar inmiddels loopt het volledig uit de hand en vernietigen we in een rap tempo de leefomstandigheden voor onszelf en miljarden andere soorten op aarde.

“Permaculture is revolution disguised as organic gardening” – Mike Feingold

Het is dus absoluut noodzakelijk dat we landbouw en technologie dienstbaar gaan maken aan de principes van de aarde. De ecologische spelregels kunnen we niet veranderen, onze economische spelregels wel. Dat vereist een andere manier van denken en dat is precies wat de permacultuur biedt. Het betekent niet dat we teruggaan naar ‘hoe het heel vroeger was’ of dat je alle vruchten van de moderniteit moet opgeven. Het betekent wel dat we de wijsheid van ecosystemen en van inheemse volkeren integreren in nieuwe systemen. En dat is precies wat Bill Mollison en David Holmgren hebben gedaan. Permacultuur is niet gelinkt aan een specifieke culturele of spirituele context maar kan daar wel in geïntegreerd worden. Dat maakt het een ontwerpmethode die in alle culturen op individuele en collectieve schaal toegepast kan worden. Permacultuur is ook bij uitstek geschikt voor mensen met weinig geld. Dat maakt het fundamenteel anders dan commerciële duurzame producten die een nieuwe groene eco-elite creëren en daarmee ongelijkheid in stand houden.

Permacultuur-systemen zijn door hun veerkracht en diversiteit ook beter in staat om met klimaatchaos om te gaan. Bovendien pakken ze de oorzaak van klimaatverandering aan door weinig fossiele brandstoffen te gebruiken en CO2 op te slaan in de bodem. Natuurlijke ecosystemen kunnen ook op grote schaal herstelt worden door permacultuur-principes toe te passen. Dat gaat dus een stap verder dan alleen behouden of conserveren van natuur. Permacultuur kent ook slimme technologie die weinig marktwerking vereist en door veel mensen toe te passen is. Het voldoet dus aan reële behoeftes die we op dit moment als samenleving hebben. Permacultuur heeft de potentie om op lokale en wereldwijde schaal samenhangende duurzame oplossingen te genereren voor alle mensen, dieren, planten en organismen op aarde.

Permacultuur in jouw leven

Dé manier om permacultuur groter te maken is om er zelf mee aan de slag te gaan. Dat kan door met je handen in de aarde te wroeten bij een permacultuur-project of in jouw eigen tuin. Maar je kan je ook op andere creatieve manieren laten inspireren door permacultuur om aan de slag te gaan met duurzaamheid. Hieronder enkele tips! 

  • Ga op bezoek bij een plek waar ze permacultuur toepassen. Leuke plekken in de stad zijn Eetbaar Park in Den Haag of PermacultuurCentrum Haarlem. Wil je een professionele tuinderij bekijken, ga dan bijvoorbeeld naar Tuinderij de Voedselketen of Tuinderij Samenland.
  • Wil je liever op je luie stoel blijven zitten maar wel permacultuur ervaren? Ga dan naar de film The Biggest Little Farm. Deze verhalende documentaire gaat over een boerderij van 80 hectare in Californië waar gaandeweg een evenwicht met de natuurlijke wereld ontstaat. De boerderij is biologisch-dynamisch maar de oplossingen die ze vinden zijn typisch permacultuur!
  • Ga aan de slag met je eigen tuin, balkon of leefsituatie. Volg een basiscursus permacultuur en doe je voordeel met de informatie die overvloedig op internet en in boeken te vinden is. Als je passie ligt bij vaste planten, dan zijn voedselbossen een goede tak van de permacultuur om je in te verdiepen.
  • Doe een officiële Permacultuur Design Course (PDC) en verdiep je in alle aspecten van permacultuur. Dit geeft een goede basis om op persoonlijke of professionele schaal echt aan de slag te gaan. Je kan op meerdere plekken in NL een PDC volgen. Linder van den Heerik is een hele goede permacultuurdocent en hij geeft de jaartraining op zijn eigen tuinderij in Brabant.


Catharina van Siena: mystica en activist

Onlangs heb ik in Italië dé meest inspirerende vrouw uit de 14e eeuw ontdekt. Catharina van Siena. Een mystica en activist die eigenhandig de koers van de katholieke kerk, het machtigste instituut in de middeleeuwen, heeft veranderd. Haar leven is een inspiratiebron voor iedereen die strijdt voor een eerlijke en liefdevolle wereld.

Catharina werd in 1347 geboren als het 25e (!) kind van een invloedrijke wolverver in Siena. Ze wijdde al op jonge leeftijd haar leven aan God. Op haar 15e knipte ze haar haren af en verklaarde nooit te gaan trouwen. Op haar 18e trad ze in bij de Dominicaanse kloosterorde en spendeerde ze 3 jaar in stilte en contemplatie. Vanaf haar 21e zette ze zich met ziel en zaligheid in voor haar medemensen. Ze verzamelde voedsel en kleding voor de allerarmsten, ging op bezoek bij gevangenen en verpleegde eigenhandig pestlijders. Een gevaarlijke taak in een tijd waarin een 1/3 van de bevolking van Siena overleed aan de Pest.

Catharina verzamelde een werkgezelschap van mannen en vrouwen uit alle rangen en standen van de maatschappij. Dit gezelschap had geen officiële benaming, orde of leefregels. Catharina was een inspirator die haar directe mystiek ervaring van God deelde en haar sociale activisme vorm gaf. Ze was officieel lid van de Derde Dominicaanse kloosterorde, maar bewoog zich ook hierin op haar eigen manier. Ze had een diepe vriendschap met haar Dominicaanse leermeester en dankzij hem weten we ook zoveel over haar leven. Opvallend genoeg werden haar gezelschap en werkwijze door de wereldlijke en geestelijke gezagsdragers geaccepteerd.

Catharina had een visie voor een liefdevolle christelijke wereld. En dus bemoeide ze zich ook met politiek. Ze dicteerde 300 brieven aan wereldlijke en kerkelijke machthebbers en ging op reis om zich met conflicten te bemoeien. Ze was niet bang om de mannelijke gezagsdragers in haar tijd tot de orde te roepen. Maar haar acties hadden ook onvoorziene effecten. Zo verplaatste Paus Gregorius XI mede onder haar druk de pauselijke zetel van Avignon terug naar Rome. Hij overleed echter snel daarna en de kardinalen in Avignon kozen vervolgens gewoon een nieuwe eigen paus, met het Westers Schisma tot gevolg. Uiteraard tot groot verdriet van Catharina.

Catharina beleefde haar hele leven mystieke visioenen. Op haar 28e kreeg ze stigmatisatie, wat betekent dat ze spontaan wonden op haar handen en voeten kreeg door een intense identificatie met het lijden van Christus. Ook ontving ze de genade van een mystiek huwelijk. Ze ervoer extatische eenwording met God en Jezus ruilde zijn hart voor het hare. Catharina gaf haar ervaringen weer binnen het kader van het katholieke geloof, maar had daarin een unieke zienswijze. Ze was ook niet bang om de corruptie en zondes van gezagsdragers in de kerk aan de orde te stellen.

Mystiek en activisme vloeide voor Catharina uit elkaar voort. Het één was niet gescheiden van het ander. Haar persoonlijkheid, geloof en uitstraling moeten zeer krachtig zijn geweest dat ze zich als vrouw zo vrij kon bewegen in een hiërarchisch bolwerk van mannen. Ook heeft ze een grote invloed gehad in een relatief kort leven. Op haar 33e overleed Catharina in Rome terwijl ze bij Paus Urbanus verbleef.

Catharina werd in 1461 heilig verklaard. Later werd ze patrones van Rome, Siena én Europa. Ook is ze, samen met de Spaanse mystica Theresia van Ávila, als eerste vrouw tot kerklerares verklaard. Haar invloed op de kerk en de maatschappij is dus nog steeds voelbaar.

Catharina leefde in een tijd waarin het bijna onmogelijk was om als vrouw om een positie van gelijkwaardigheid en invloed te verkrijgen. Een leven als mystica bood daarin een vrijheid die voor ‘gewone’ vrouwen moeilijk te verkrijgen was. Het is dan ook belangrijk om niet te vergeten dat Catharina de kracht en vurigheid vertolkt van honderdduizenden vrouwen uit haar tijd. En dat zij als voorloper de vlam van liefde en sociale rechtvaardigheid brandend heeft gehouden in een donkere periode.

Er zijn 381 brieven van Catharina van Siena overgeleverd en een boek: ‘Dialoog van de goddelijke voorzienigheid’. Ook zijn 26 gebeden van haar bekend. Ze sprak en schreef in haar Sienese dialect.

Catharina’s werk is gekleurd door het katholieke geloof en de opvattingen uit haar tijd. Maar haar sterke inspiratie als mystica spreekt ook vandaag de dag tot degene die op hun eigen manier een goddelijke inspiratiebron voelen. Hieronder in het Engels enkele uitspraken van Catharina die mij zeer aanspreken.

– “Be who you were created to be, and you will set the world on fire.”

– “Speak the truth in a million voices. It is silence that kills.”

– “The soul is in God and God in the soul, just as the fish is in the sea and the sea in the fish.”

Catharina van Siena (1347 – 1380)

Creative Commons BY-NC-SA 4.0 - GROENE LIEFDE