Catharina van Siena: mystica en activist

Onlangs heb ik in Italië dé meest inspirerende vrouw uit de 14e eeuw ontdekt. Catharina van Siena. Een mystica en activist die eigenhandig de koers van de katholieke kerk, het machtigste instituut in de middeleeuwen, heeft veranderd. Haar leven is een inspiratiebron voor iedereen die strijdt voor een eerlijke en liefdevolle wereld.

Catharina werd in 1347 geboren als het 25e (!) kind van een invloedrijke wolverver in Siena. Ze wijdde al op jonge leeftijd haar leven aan God. Op haar 15e knipte ze haar haren af en verklaarde nooit te gaan trouwen. Op haar 18e trad ze in bij de Dominicaanse kloosterorde en spendeerde ze 3 jaar in stilte en contemplatie. Vanaf haar 21e zette ze zich met ziel en zaligheid in voor haar medemensen. Ze verzamelde voedsel en kleding voor de allerarmsten, ging op bezoek bij gevangenen en verpleegde eigenhandig pestlijders. Een gevaarlijke taak in een tijd waarin een 1/3 van de bevolking van Siena overleed aan de Pest.

Catharina verzamelde een werkgezelschap van mannen en vrouwen uit alle rangen en standen van de maatschappij. Dit gezelschap had geen officiële benaming, orde of leefregels. Catharina was een inspirator die haar directe mystiek ervaring van God deelde en haar sociale activisme vorm gaf. Ze was officieel lid van de Derde Dominicaanse kloosterorde, maar bewoog zich ook hierin op haar eigen manier. Ze had een diepe vriendschap met haar Dominicaanse leermeester en dankzij hem weten we ook zoveel over haar leven. Opvallend genoeg werden haar gezelschap en werkwijze door de wereldlijke en geestelijke gezagsdragers geaccepteerd.

Catharina had een visie voor een liefdevolle christelijke wereld. En dus bemoeide ze zich ook met politiek. Ze dicteerde 300 brieven aan wereldlijke en kerkelijke machthebbers en ging op reis om zich met conflicten te bemoeien. Ze was niet bang om de mannelijke gezagsdragers in haar tijd tot de orde te roepen. Maar haar acties hadden ook onvoorziene effecten. Zo verplaatste Paus Gregorius XI mede onder haar druk de pauselijke zetel van Avignon terug naar Rome. Hij overleed echter snel daarna en de kardinalen in Avignon kozen vervolgens gewoon een nieuwe eigen paus, met het Westers Schisma tot gevolg. Uiteraard tot groot verdriet van Catharina.

Catharina beleefde haar hele leven mystieke visioenen. Op haar 28e kreeg ze stigmatisatie, wat betekent dat ze spontaan wonden op haar handen en voeten kreeg door een intense identificatie met het lijden van Christus. Ook ontving ze de genade van een mystiek huwelijk. Ze ervoer extatische eenwording met God en Jezus ruilde zijn hart voor het hare. Catharina gaf haar ervaringen weer binnen het kader van het katholieke geloof, maar had daarin een unieke zienswijze. Ze was ook niet bang om de corruptie en zondes van gezagsdragers in de kerk aan de orde te stellen.

Mystiek en activisme vloeide voor Catharina uit elkaar voort. Het één was niet gescheiden van het ander. Haar persoonlijkheid, geloof en uitstraling moeten zeer krachtig zijn geweest dat ze zich als vrouw zo vrij kon bewegen in een hiërarchisch bolwerk van mannen. Ook heeft ze een grote invloed gehad in een relatief kort leven. Op haar 33e overleed Catharina in Rome terwijl ze bij Paus Urbanus verbleef.

Catharina werd in 1461 heilig verklaard. Later werd ze patrones van Rome, Siena én Europa. Ook is ze, samen met de Spaanse mystica Theresia van Ávila, als eerste vrouw tot kerklerares verklaard. Haar invloed op de kerk en de maatschappij is dus nog steeds voelbaar.

Catharina leefde in een tijd waarin het bijna onmogelijk was om als vrouw om een positie van gelijkwaardigheid en invloed te verkrijgen. Een leven als mystica bood daarin een vrijheid die voor ‘gewone’ vrouwen moeilijk te verkrijgen was. Het is dan ook belangrijk om niet te vergeten dat Catharina de kracht en vurigheid vertolkt van honderdduizenden vrouwen uit haar tijd. En dat zij als voorloper de vlam van liefde en sociale rechtvaardigheid brandend heeft gehouden in een donkere periode.

Er zijn 381 brieven van Catharina van Siena overgeleverd en een boek: ‘Dialoog van de goddelijke voorzienigheid’. Ook zijn 26 gebeden van haar bekend. Ze sprak en schreef in haar Sienese dialect.

Catharina’s werk is gekleurd door het katholieke geloof en de opvattingen uit haar tijd. Maar haar sterke inspiratie als mystica spreekt ook vandaag de dag tot degene die op hun eigen manier een goddelijke inspiratiebron voelen. Hieronder in het Engels enkele uitspraken van Catharina die mij zeer aanspreken.

– “Be who you were created to be, and you will set the world on fire.”

– “Speak the truth in a million voices. It is silence that kills.”

– “The soul is in God and God in the soul, just as the fish is in the sea and the sea in the fish.”

Catharina van Siena (1347 – 1380)